Ο πετροπόλεμος του 1935

Με τη Συνθήκη της Λωζάννης η Ιταλία εσταθεροποίησε τις θέσεις της στα νησιά της Δωδ/σου και άρχισε να θέτει σε εφαρμογή σχέδια για τον εξιταλισμό τους. Την κατάσταση στα νησιά καθιστά τραγικώτερη η επικράτηση του φασισμού στην Ιταλία (28/10/1922) υπό τον Μουσολίνι.

Το νέο καθεστώς διόρισε Γενικό Διοικητή Δω/σου, τον Μάριο Λάγκο (Φεβ. 1923) ο οποίος ξεκινά συγκεκαλυμμένα στην αρχή, απροκάλυπτα δε στη συνέχεια την προσπάθεια εξιταλισμού των νησιών.

Με την επιστροφή από την εξορία του Αποστόλου, στη Δωδ/σο υπάρχουν οι Μητροπολίτες. Ρόδου Απόστολος, Καρπάθου και Κάσου Γερμανός, Λέρου και Καλύμνου Απόστολος. Η Μητρόπολις Κω χηρεύει με επίτροπο τον Αρχιμανδρίτη Φιλήμονα.

Κατά την περίοδο αυτή διατηρείται με νόμο η Ορθόδοξος Εκκλησία χάνει όμως τα προνόμια που είχε κατά την προηγουμένη περίοδο. Ὁ Μητροπολίτης δεν είναι πιά πρόεδρος της Κοινότητος, ούτε της παιδείας. Η Δημογεροντία, η Εφορεία και τά Μικτά δικαστήρια στα οποία προήδρευε ο Μητροπολίτης διαλύονται σιγά-σιγά και οι υποθέσεις διαζυγίων, κληρονομιών κ.λπ. θα δικάζονται από τα πολιτικά ιταλικά δικαστήρια. Η συμβολαιογραφική εξουσία που είχαν οι Μητροπολίτες καταργείται και η σχετική αρμοδιότητα μεταβιβάζεται στα συμβολαιογραφεία και την Ληξιαρχική Υπηρεσία. Οι κληρικοί περιορίζονται στα καθαρά πνευματικά τους καθήκοντα και πρέπει να είναι Δωδεκανήσιοι. Κανένας δεν μπορεί να διοριστεί από το Εξωτερικό (Ελλάδα, Τουρκία, Αίγυπτο) και για να λείψει κάθε δεσμός με τον άλλο Ελληνισμό, η Εκκλησία πρέπει να ανακηρυχτεί αυτοκέφαλος. Συγχρόνως ιδρύεται Λατινική Αρχιεπισκοπή, που έχει το προβάδισμα στις επίσημες τελετές. Ιταλοί μοναχοί και Μοναχές έρχονται και ιδρύουν σχολεία και φιλανθρωπικά ιδρύματα. Για τον εξιταλισμό των νησιών εφαρμόζουν επισήμως το μέτρο των μικτών γάμων, δίνοντας μάλιστα και οικονομικό επίδομα, γιατί αυτόματα γίνονταν μεταστροφή στο Ρωμαιοκαθολικό δόγμα και οι περιουσίες τους γίνονταν ιταλικές.

Το μεγάλο αυτό θέμα της περιόδου είναι το λεγόμενο αυτοκέφαλο της Εκκλησίας Δωδεκανήσου

Η κατάσταση που δημιουργήθηκε στα Δωδεκάνησα με τη συνθήκη της Λωζάνης, απαιτούσε για την ιταλική διοίκηση το χωρισμό της Εκκλησίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, για να είναι έτσι εύκολη λεία για την ιταλική προπαγάνδα. Το θέμα ξεκινά με έγγραφο του Μάριο Λάγκο προς τον Μητροπολίτη Ρόδου, με το οποίο τονίζεται η ανάγκη να κηρυχθεί η Εκκλησία της Δωδεκανήσου αυτοκέφαλος, «δια να έχη την ἀνεξαρτησίαν πρωτοβουλίας». Οι διαπραγματεύσεις άρχισαν επί της Πατριαρχείας Γρηγορίου του Ζ΄ με την ιταλική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το Μητροπολίτη Απόστολο, και την διοίκηση της Ρόδου. Ακολούθησαν επαφές με τους Μητροπολίτες Ρόδου και Καρπάθου για τον σκοπό αυτό. Ο πρώτος είχε μόλις αφιχθεί από την Κωνσταντινούπολη και ο δεύτερος ανακλήθηκε από το Καστελλόριζο όπου ήταν εξόριστος. Βασικό επιχείρημα των ιταλών απετέλεσε η περίπτωση της Εκκλησίας της Ελλάδος και της Εκκλησίας Κύπρου, η οποία βρισκόταν τότε σε παρόμοια κατάσταση με τα Δωδεκάνησα, υπό την Αγγλική διοίκηση.

Το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδος μόλις πληροφορήθηκε τις εξελίξεις έδωσε οδηγίες μέσω του Προξενείου σύμφωνα με τις οποίες οι Μητροπολίτες έπρεπε ρητά να δηλώσουν ὄτι ζήτημα αυτοκεφάλου εγείρεται μόνον όταν απελευθερώνεται τμήμα ορθοδόξου λαού, οπότε τόσο η Εκκλησία όσον και η πολιτεία του νέου Κράτους ζητούν από το Πατριαρχείο την παραχώρηση του Αυτοκεφάλου.

Ο Ρόδου στις ιταλικές πιέσεις απάντησε ότι δεν είναι ο μοναδικός Μητροπολίτης στα Δωδεκάνησα και δεν μπορεί να διαπραγματεύεται εξ ονόματος και των υπολοίπων. Τότε εκλήθησαν και οι άλλοι Μητροπολίτες στην Ρόδο, Καρπάθου και Καλύμνου, ὁ Αρχιμ. Φιλήμων από την Κω, και ο ηγούμενος της Πάτμου. Οι διαπραγματεύσεις των ανωτέρω με την ιταλική διοίκηση κατέληξαν στο ότι το αυτοκέφαλο θα γινόταν με τον όρο να διατηρηθούν τα προνόμια και η Δωδεκάνησος θα αποτελούσε Σύνοδο από 4 Μητροπολίτες και τον Πάτμου με πρόεδρο τον Ρόδου. Αποφασίστηκε να πάει μια επιτροπή στην Κωνσταντινούπολη, αποτελούμενη από τους Μητροπολίτες Ρόδου και Καλύμνου και τον διερμηνέα του Μαρια Λάγκο Πέτρο Μαγκούζο. Οι διαπραγματεύσεις προχώρησαν, πέθανε όμως ο Πατριάρχης και γύρισαν στα νησιά τους οι Μητροπολίτες. Ἀκολούθησε η εκλογή του Κωνσταντίνου του ΣΤ΄ και λόγω των γνωστών γεγονότων ἐκείνη του Βασιλείου του Γ΄. Συνεχίστηκαν τότε οι διαπραγματεύσεις και ἐκλήθηκαν στην Πολη και οι τρεις Μητροπολίτες. Συζητήθηκαν οι λεπτομέρειες και η Επιτροπή του Πατριαρχεἰου με τους αντιπροσώπους της ιταλικής πρεσβείας και του Λάγκο είχαν καταλήξει σε συμπεράσματα, τα οποία αποτυπώθηκαν σέ Ἐκθεση της Πατριαρχικής Επιτροπής, η οποία λαμβάνοντας υπ᾽ όψη την αδιαλλαξία της Ιταλίας (διά του εκπροσώπου της P. Mancuso) και για να περισώσει ότι ήταν ακόμα δυνατόν στο προνομιακό καθεστώς της Δωδεκανήσου, πρότεινε ότι αν:

1. Εξασφαλισθούν τα προνόμια της Εκκλησίας της Δωδ/σου.

2. Εξασφαλισθή η πνευματική και Εκκλησιαστική κυριότης του Οικ. Πατριαρχείου επί της Μονής Πάτμου.

3. Η πλήρωση των κενών αρχιερατικών θέσεων να γίνει από το Οικ. Πατριαρχείο.

Είναι δυνατόν η Ι. Σύνοδος τότε: να συζητήσει το θέμα της εκχωρήσεως του αυτοκεφάλου στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Δωδ/σου. Συνέταξε μάλιστα (14-10-1926) σχέδιο Πρωτοκόλλου που περιελάμβανε τα κεφάλαια:

1. Θρησκεία.

2. Ιερός κλήρος.Δικαστική Δικαιοδοσία των Μητροπόλεων

3. Διοίκηση των Σχολών και των Κοινοτήτων.

4. Το Εκκλησιαστικό Ταμείο καθώς επίσης και Σχέδιο Τόμου με 8 άρθρα.

Όλα ήσαν έτοιμα για την υπογραφή του Τόμου, όταν επήλθε ο θάνατος του Πατρ. Βασιλείου του Γ΄. Ο διαδεχθείς τον Βασίλειον Φώτιος Β΄ ( 7/10/1929) , έθεσε σαν όρο της υπογραφής του Τόμου, να ζητηθεί η γνώμη των Δωδεκανησίων με δημοψήφισμα, πράγμα βέβαια που δεν έγινε αποδεκτό από τους Ιταλούς κι έτσι ματαιώθηκε προς το παρόν η προσπάθεια των ιταλών.

Το Αυτοκέφαλο πολεμήθηκε κι από άλλες πλευρές. Οι Δωδεκανήσιοι Αθηνών, Αιγύπτου και άλλων χωρών του Εξωτερικού άρχισαν έντονη δραση κι ο τύπος με εκρηκτικά άρθρα πολέμησε την απόφαση που θα ήταν μεγάλο πλήγμα για τον Ελληνισμό της Δωδ/σου γιατί η απόσπαση από το Οικ. Πατριαρχείο άφηνε την εκκλησία έρμαιο στις ξένες επιρροές.

Το ζήτημα του Αυτοκεφάλου ἔμεινε στάσιμο με την απάντηση πού έδωσε ο Πατριάρχης Φώτιος, δεν είχε όμως λήξει οριστικά και οι ιταλοί περίμεναν καταλληλότερο χρόνο να το ανακινήσουν η να το ανακηρύξουν πραξικοπηματικά, προσανατολιζόμενοι προς μια ουνιτική λύση. Για τον σκοπό αυτό παρείχαν συνεχώς πράγματα στους Μητροπολίτες. Τον Ιούνιον 1934, συνέρχονται στη Ρόδο Ο Ρόδου Απόστολος, Καρπάθου Γερμανός, Καλύμνου Απόστολος, Πατρ. Επιτρ. Κώου Αρχ. Φιλήμων και ο Ηγούμενος της Μονής Πάτμου Θεόφιλος. Η σύσκεψη λαμβάνει χώρα στην Ι. Μ. Προφήτου Ηλία, όταν αποφασίζεται η αποστολή υπομνήματος προς το Οικ. Πατριαρχείο με την έμμεση απειλή παραιτήσεως αν δεν ελύετο το Εκκλ. ζήτημα.

Πριν πάρουν την απάντηση του Πατριαρχείου οι θρησκευτικοί αρχηγοί, υποβάλλουν τις παραιτήσεις των στο Οικ. Πατριαρχείο και παράλληλα ζητείται από τους ιερείς και κοινοτάρχες να υπογράψουν έγγραφο με το οποίο θα ζητούσαν από το Πατριαρχείο την μη αποδοχή των παραιτήσεων, πράγμα που θα ερμηνευόταν σαν συναίνεση του λαού για την ανακήρυξη του Αυτοκεφάλου. Για να φανεί δε το «αυθόρμητον» της υπογραφής, οι θρησκευτικοί αρχηγοί μετέβησαν στη Ι.Μ. Πανορμίτη στη Σύμη, αναμένοντας την απάντηση του Πατριαρχείου.

Η αντίδραση του λαού υπήρξε γενική με αποκορύφωμα τον πετροπόλεμο της Καλύμνου ,στον οποίο πρωτοστάτησαν οι γυναίκες του νησιού. Ένα «βοσκαρούδι» , ο Μανώλης Καζώνης , ο οποίος είχε κατέβει στην Πόθια για να πουλήσει γάλα , βλέποντας την αναταραχή , θέλησε να συμμετέχει με τη σφεντόνα του ! Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να στοχοποιηθεί από την Ιταλική φρουρά και να σκοτωθεί μα μια σφαίρα στο μέτωπο !

Τελικά το Αυτοκέφαλο ναυάγησε, με αποτέλεσμα την ένταση των μέτρων κατά της Εκκλησίας και των Σχολείων. Καταφύγιο του ελληνικού στοιχείου εκτός από την Εκκλησία ήταν το Ελληνικό προξενείο με προεξάρχουσα μορφή τον Έλληνα Πρόξενο Δημήτριο Παπά και τον αναπληρωτή πρόξενο Ρόδιο γιατρό Ν. Καραγιάννη

Στις 22 Νοεμβρίου 1936 ο Mario Lago παύεται ως αποτυχών στην προσπάθεια εξιταλισμού των νησιών και αντικαθίσταται από τον De Vecchi ο οποίος προέβη σε αυστηρές παρατηρήσεις προς τον Μ. Lago, επειδή ο λαός μιλούσε ακόμα ελληνικά ύστερα από τόσα χρόνια ιταλικής κατοχής.